शब्दकेली

मराठीचे एवढे समॄद्ध शब्दभंडार असुनही माझ्या मते काही भावना आणि व्यक्तिविशेष शब्दापासुन वंचित आहेत. किंबहुना त्यांना इतर भाषेतही वाली नाही. (पण कुणी सांगावे एस्किमो भाषेत बर्फ़ाला २१ शब्द आहेत म्हणे!). परंतु मराठीतली ही त्रुटी भरुन काढण्यासाठी, त्यांना नावे ठॆवण्याचा खेळ म्हणजॆ शब्दकेली. तुम्हाला वाटलेच तर 'शब्दकाला' म्हणा हवं तर...
मुलाहिजा फर्माईये ...
दांबई - एखादे रटाळ व्याख्यान किंवा संभाषण ऐकताना आलेली जांभई दाबायचा केलेला प्रयत्न आणि तदनुषंगाने होणारी जबड्याची हालचाल.

यमकविता - आपल्याला कविता होते या गॊड गैरसमजापायी नकवींनी केलेली यमकजुळवणी.

नाडपट - पायजम्याच्या नाडीचे एक टॊक नेफ्यात लोप पावल्यावर बोटाने ती नाडी बाहेर काढायची केलेली यडपट खटपट. ( जाता जाता..'कागदी होडीच्या शीडवर बसलेल्या पक्ष्याच्या चड्डीची नाडी' नामक लेखनकार्य मराठीत काही वर्षांपुर्वी झाले आहे त्याची अधिक माहिती आहे का कुणाला?)

हौसाष्टक - मुहुर्ताची वेळ व्हायची आहे, भटजींनी आपला गळा साफ करुन घेतला आहे. अशा वेळी मुलीच्या मावस आजीनी रचलेली आणि मुलीची आत्या, मावशीची नणंद आणि मानलेली चुलत आजी यांनी किन-या, थरथरत्या आवाजात म्हटलेली मंगलाष्टके. ह्या रचनेत, समस्त परिवाराची नावे जुळवणे, वधु वर यांच्या नावावर कोट्या करणे यांची मनोहर उदाहरणे आढळतात.

कॊटीबासकर - उच्चारलेल्या प्रत्येक शब्दावर कोटी (पक्षी पी. जे) करण्याचा मोह अजिबात न आवरू शकणारा मनुष्य. बहुतांशी त्याच्या मित्रवर्तुळात पी. जे, त्याच्या आद्याक्षराने ऒळखले जातात. उदा एम. जे.

ताटलाग - भात, उपमा, पोहे पसरट ताटलीत घेउन खाताना, पदार्थाच्या शेवटच्या घासाचा चमच्याने केलेला पाठलाग.

हिंक - येउ घातलेली पण हुलकावण्या देणारी शिंक.

मोटमिंगरु - पेकाटात अजिबात दम नसताना उगीच मोटरसायकलचे 'फटफटी' हे नाव सार्थ करणारा आवाज, चालवतानाची घुसखोरी, च्या जोरावर 'शाईन' मारण्याचा प्रयत्न करणारं बुटकं माणुसरुपी शिंगरु.

फुकटाळी - डास मारण्याच्या प्रयत्नात फुकट वाजवलेली टाळी

रेलहर - रेल्वे प्रवासात गाडी कोणत्याही स्टेशनावर, कधीही आणि कितीही कमी वेळासाठी थांबली की तमाम पुरुषांना येणारी गाडीतुन खाली उतरायची हुक्की.

रेळजी / रेलजी - रेलहरीमुळे, उतरलेल्या आणि गाडी सुरु झाल्यावर, परत न दिसलेल्या पुरुषांबद्द्ल, 'राहिले वाटतं खाली' अशी क्षणभर वाटलेली (पुरुषांच्या मते निराधार) काळजी.

कानसेंट्रेशन - अतिशय एकाग्रतेने कान कोरणा-या माणसाच्या चेहे-यावरचे अजागळ भाव.

हा शब्दकोश करण्याचे काम वेगात सुरु आहे, मराठी भाषेचे भवितव्य केवळ आमच्यावर अवलंबुन आहे ह्याची जाण आहे आम्हाला.

Comments

शैलेश श. खांडेकर said…
मंजिरी,

सुंदर शब्दकोष आहे. हे कार्य जोरात सुरू ठेवा, :) वाचतांना मजा आली.
6:16 PM
Sumedha said…
फारच मस्त! हसून हसून पुरेवाट... आपलं... हसुरेवाट झाली ;)
8:34 PM
amity said…
really kool
2:21 AM
Gayatri said…
:D दांबई, कोटीबासकर,कानसेंट्रेशन..विशेष! ROTFL ला प्रतिशब्द सुचव ना..
12:06 AM
richcricket said…
kalach aaini hi site sangitla .. wachayla maja yet ahe.. keep writing.. awsome shabda kotya - Sameer - Meghana
3:34 AM
Manjiri said…
Thanks Sameer Meghana! How are you guys doing?
5:51 PM
Manjiri said…
धन्यवाद शैलेश, सुमेधा, Amity, मिलिंद, गायत्री!
10:24 AM
Y3 said…
वा: आता वेळेवर हवा तो शब्द न सुचल्यास तुमच्याशी संपर्क साधला पाहिजे...
"हौसाष्ट्क, दांबई ,कान्सेंट्रेशन" खासच
काही दिवसांपूर्वी मी या लग्नातल्या मंगलाष्टकांच्या स्पर्धेवर थोड खरडल होत... तेव्हा "हौसाष्टक" हे समर्पक शिर्षक सापडायला हव होत..:)
या पुढे तुमचा शब्दकोश refer करत राहिन.
4:03 AM
Post a Comment

Popular posts from this blog

पुस्तकांच्या आठवणी

रात्रंदिन वाचनाचा ध्यास असण्याच्या आणि तेवढा वेळ असण्याच्या काळात, मिळेल तिथुन, आणि मिळेल तशी पुस्तके वाचुन काढली. त्या वाचनवेडात पार बुडुन गेले ते आता बाहेर यायचं काही लक्षण नाही. या प्रवासात पुस्तके ही साथीदार होती. आमच्या घरात कुठलेही कपाट उघडले की दृष्टीस पडायचे ते पुस्तकांचे मनोरे. अशा सगळ्या साहित्यसहवासात, काही पुस्तकांनी माझ्या मनात आपले स्थान बनवले. ध्यानात घ्या या आठवणी 'पुस्तक' या वस्तुच्या आहेत. त्यातल्या साहित्याचा त्यात भाग आहेच पण ती पुस्तके, केवळ वस्तु म्हणुनही मला भावली, लक्षात राहिली. तर वाचनावर मनापासुन प्रेम असलं तरी वाचनाचा एक प्रकार तसा नावडताच. तो म्हणजे पाठ्यपुस्तकं. त्यांच्यावर प्रेम करणं अवघडच! आवडती पुस्तकं सुद्धा 'रॅपिड रीडींग' ला आली तर 'संदर्भासहित स्पष्ट'पणे नावडती होतात! एवढं असुन एक पुस्तक मला खुप आवडलं होतं. मला तिसरीत असलेलं इतिहासाचं पुस्तक. मला आठवतं त्याप्रमाणे त्या पुस्तकाचं नाव 'थोरांची चरित्रे' असं होतं (चु.भु. द्या. घ्या.) मोठं सुरेख पुस्तक होतं ते! मस्टर रंगाच्या मॅट मुखपृष्टावर, स्वातंत्र लढ्यातील नेत्यांची प
Read more

हाक

'व्यवस्थापकीय' पदवी मिळवुन व्यावसायिक जगात वावरणा-यांची एक जमात असते. म्हणजे 'एम बी ए' माणसं हो! ते एक विशिष्ठ परिभाषा वापरतात आणि ती सतत बदलतात. काही दिवसापुर्वी 'Facilitatorअसेल तर आता तो 'Enabler' झालेला असतो. तर अश्या मंडळींची तुमच्याशी बोलण्याची ढब असते. प्रत्येक वाक्यच्या सुरवातीला ते तुम्हाला संबोधतात. 'मंजिरी Let us first aim for the low lying fruit मंजिरी,and then we can see what is the common synergy मंजिरी' जणु काही संभाषणात इतक्यांदा हाक मारली नाही तर तो किंवा मी माझं नाव विसरुन जाउ अशी त्याला भिती वाटत असावी! ही हाक, संबोधन मोठी मजेशीर गोष्ट आहे. कोणी, कोणत्या नावाने किंवा नाव न घेता हाक मारली अश्या गोष्टी काय काय सुचवुन जातात नाही? मग ते `अहो! ऐकलं का?' असो, नटसम्राटांचं `सरकार' असो की नातीनं आजोबांना बोलावलेलं `ए विनायक आबा' असो. प्रत्येकाची वेगळी खुमारी. तशी बाळाची पहिली ट्यॅंह्यॅं - ही सुद्धा हाकच नाही का, 'अरे कोणी आहे का इकडे?' पासुन 'मला भुक लागलीय आणि तुम्ही लक्ष पण देत नाही!' सगळी बाळं आपल्या आईला आपल
Read more

वर्गीकरण

जगात दोन प्रकारची माणसे असतात, एक, ज्यांना सतत थंडी वाजते आणि दुस-या ज्या बर्फ़ात स्लीवलेस ब्लाउज घालुन विहरतात! जगात दोन प्रकारची माणसे असतात, एक ज्यांना पु.ल. आवडतात, आणि दुसरे ज्यांना वाचता येत नाही! जगात दोन प्रकारची माणसे असतात, एक ज्यांना नाचता येतं आणि दुसरे जे विसर्जन- वरातीच्या पुढे हात वर करुन अंगविक्षेप करतात! जगात तीन प्रकारची पण माणसे असतात, एक ज्यांना मोजता येतं आणि दुसरे ज्यांना मोजता येत नाही! जगात दोन प्रकारची माणसे असतात, एक जी 'बोअर' करतात, आणि दुसरी जी 'बोअर' होतात! तुम्ही?
Read more